Dolar 100 Lira, Enflasyon %50+ Ne Zaman ve Nasıl Olur?

Yaklaşık 18 ay önceki “Dolar 8 lira olabilir” yazımdan sonra çoğu kişi “yok artık o kadar da olmaz, sallama” diyordu. (o zaman rekor 3.50 civarıydı) Yazımı geç görüp 3.80 – 3.90’lardan dolar alanlar uzun süre terste kaldı, “seni dinledik, zarardayız” gibisinden mesajlar attı. Hatta bir eksisozluk yazarının hakkımda yazdığı yazıyı şimdi gülerek tekrar okudum ^^

Gelinen noktada dolar 7 liraya ulaştı. Sabırlı olanların şu an kafası rahat.

9 -10 ağustos içinde 35 saatte öyle bir hareket oldu ki, doların 100 lira üzerine yol alma potansiyeli belirdi. 9 ağustos saat 09.00’da 5.30 olan kur, 10 ağustos saat 16.00’da 6.75’e geldi. 35 saat içinde Neredeyse %30’luk bir yükseliş oldu.

Şimdi bu yazıda adım adım açıklamaya çalışacağım.

DOLAR NEDEN YÜKSELİYOR?

1- Doğru soru şu: “TL neden değer kaybediyor?” Aslında dolar yükselmiyor TL değer kaybediyor. Bu sebeple öncelikle doğru soruyu sormak gerek. Dolar endeksi 2018 boyunca 90’lı sayılar civarındaydı. Tüm yıl boyunca hareket aralığı %10 civarındaydı, büyük oynaklık göstermedi. (en düşük 88, en yüksek 96)

2018 içinde TL dolara karşı %80’den fazla değer kaybetti. (2018 içinde en düşük 3.70, en yüksek 6.80) Ama sırf dolara değil Euro, sterlin vs tüm birimlere karşı değer kaybetti.

2- Stagflasyon: Türkiyenin hastalığının ismi bu. (Stagflasyon = Ekonomik durgunluk (Yüksek işsizlik) + Yüksek enflasyon) Hala bu terim kullanılmıyor, haliyle hastalığı iyileştirmek için doğru teşhis konulamıyor. Eski yazılarımda detaylar mevcut, hızlı geçiyorum.

3- KGF kredileri: Son güncel rakamları incelemedim ama yaklaşık 300 milyar TL kredi dağıtıldı 2017 ocaktan itibaren. Bu krediler yeterli kontrolden uzak dağıtıldı. Üretime değil tüketime harcandı çoğunlukla. Çoğu kişi, yeni borçla eski borçlarını kapattı ama üzerindeki borç yükünü yükseltti. Elde kalan paralarla gereksiz araba, elektronik vs alındı. Hatta dolar alan bile oldu.

Dahası bu krediler verilirken, bankaların kaldıracı yükseltildi. Daha önce bankaya yatırılan her 100 liranın 20-30 lirasını banka kasasında (merkez bankasında vs) tutuyorken, kredi dağıtılsın diye bu oran düşürüldü. Güncel rakamları incelemedim ama sanırım şu an %10’un altında bu oran. Haliyle bankalarda yeterli nakit para yok. Geçen sene bankaların borsada rekor kırmasında, bu dağıttıkları krediler önemli paya sahipti. Hiç geri alamayacakları kredileri verdiler, kendilerini sanal olarak kar etmiş saydılar. 2008 krizine giden yolda ABD bankalarının mortgage dağıtmaları ile benzer bir süreç oldu.

4- Erdoğan’ın Londra’da Bloomberg’e verdiği röportaj: dolar yaklaşık 4.30 seviyesindeyken Erdoğan yatırımcıları cezbetmek için gittiği Londra bloomberg’de yatırımcıların yüzüne “Merkez bankasını kontrol edeceğim, faizleri indireceğim” benzeri bir açıklama yaptı. Fay hatları o konuşmadan sonra kırıldı. Yatırımcıların tüm güvenini kaybetti ve yoğun bir satış baskısı oluştu. Ardından çok kısa sürede dolar 5 liraya yaklaştı.

5- Mehmet Şimşek yerine Berat Albayrak’ın Gelmesi: 20 mayıstaki yazımda seçim sonucunda dolar ne olur sorusunu cevaplarken olasılıkları belirtmiştim. Berat gelirse dolar 1 yıla kalmadan 6 lirayı bulur demiştim. Aynen beklediğim hareket oldu. (beklediğimden hızlı oldu) Berat Albayrak ekonominin başında kaldığı sürece dolar çok daha ivmelenerek yukarı çıkacak gibi duruyor.

6- Enflasyon: Enflasyon stagflasyonun bir parçası aslında ama enflasyonun %50’nin üzerine nasıl çıkacağını ve dolara etkisini görmeniz için bir ara başlık açtım.

Doların yükselmesi enflasyona yol açar ama enflasyonun yükselmesi de doların daha da yükselmesine yol açar. Kısır döngü oluşturur. Şöyle örnekleyim: 1.000 liralık telefon almayı düşünüyorsun. Enflasyon ve doların yükselişinden dolayı biliyorsun ki fiyatlara her an zam gelebilir. O sebeple hemen alıyorsun. Herkes aynı düşündüğünden, telefon satışları artıyor. Biz telefon üretmiyoruz, dışardan alıyoruz. Haliyle daha fazla telefon ithal ediliyor. İthal ederken dolar ihtiyacı artıyor. Dolara oluşan bu ek talep de doların yükselmesine sebep oluyor. Aynı telefon, dolar yükseldiği için bu yeni seride 1.200 lira oluyor. İnsanlar almaktan vazgeçmiyor çünkü bir sonraki seride 1.500 lira olmasından korkuyor hızlıca almaya devam ediyor. Aynı döngü kendini tekrarlıyor ve doları daha da yükseltiyor. (Ayrıca bu alımlar ekonomik büyüme rakamlarına yansıyor. Hiçbir şey üretmeden büyümemiz bu tip işlemlerle gerçekleşiyor)

7- Dış ilişkiler: Dış ilişkiler her geçen gün kötüye gidiyor. ABD, Almanya, Hollanda gibi büyük ekonomilerle ciddi sıkıntılar var ama onlarla bitmiyor. Ekvador’la bile diplomatik kriz yaşadık. Yani ekvador nere türkiye nere… ABD ile son yaşanan olayla ilgili görüşmeye giden heyette söylenene göre İngilizce bilen yokmuş, tercüman beklemişler. İletişim facia durumda.

8- Sermaye göçü: Parası olan ülkeden gitti / gidiyor. Dışarıdan sermaye bulunamadığı gibi, içerdekiler de kaybediliyor. Giderlerken de TL değil, döviz götürüyorlar. Ülkedeki döviz miktarı azaldığı için dolar yükseliyor.

9- Beyin Göçü: Sermayesi olmadığı halde yurtdışından iş bulup giden kişi sayısı çok. Bu kişiler genelde eğitimli üretebilen insanlar. Geride kalan insanların üretime katkıları gittikçe düşmekte, daha vasıfsız insanlar çalışmakta. Bu da verimliliği düşürmekte. Kaynakları verimsiz kullanınca da ihracat kalitesi düşmekte haliyle döviz girişi azalmakta.

10- Siyasi nedenler: Bunu say say bitmez. Zaten biliyorsunuz diye varsayarak hızlı geçiyorum.

11- Artçıl etkiler: Darbe, Reza davası, gibi şeylerin artçıl etkileri sürmekte.

12- Diğer nedenler: Cari açık, maliye politikaları, borçluluk, savurganlık vs gibi pek çok ek neden de var. Herşeyi yazmaya kalksan kitap olur. Daha da uzatmadan doların yükselme nedenlerini burada kesiyorum. Eski yazılarımda çeşitli detaylar mevcut.

NOT: son artış rahip ile tetiklendi ama o kadar da mühim değil aslında. Sorun ekonomik bünyenin zayıflığı. Sağlıklı biri ceryanda kalırsa en fazla sağı solu tutulur belki biraz hapşırır. Sağlıksız bir bünye aynı ceryanda zatürre bile olabilir. Rahip olayı taşan damlalardan biri sadece.

ENFLASYON %50’Yİ GEÇER Mİ?

Kısa Cevap: Stagflasyon önleyici tedbirler alınmazsa, er ya da geç geçer.

Kur geçişkenliği hemen olmaz. Dolar artışının enflasyona yansıması kimi zaman 2-3 ay kimi zamansa 6 ay sürer. Dolar %80 civarı yükseldiğini göz önünde alırsanız, 6 ay sonra çok ciddi bir enflasyonla karşılaşacağımız garanti.

Şu an benzin dolar bazında bedava gibi bir şey. Türkiye’de ilk defa 1 litre benzin 1 doların altında gördüm. Bugün Dolar 6.75’i gördü, 1 litre kurşunsuz benzin ise 6.25 TL. Yaklaşık 90 cent civarı. O seviyede kalması imkansız gibi bir şey. (ancak petrol fiyatları 70 dolarlar civarından 30-40 dolarlara düşerse bir ihtimal kalabilir)

Petrol ürünlerinin fiyatının yükselmesi ise tüm ekonomiye ciddi bir enflasyon olarak gelir. Gıda’dan ulaştırmaya hemen her kalemi etkiler.

Bütçe açığımız yükseliyor. Bütçe açığı enflasyonu tetikler. (bütçe açığın varsa ya dış borç alırsın ya da para basarsın)

Öte yandan değineceğim son kritik şey emlak fiyatları olacak. Emlak fiyatları uzun süredir TL bazında yatay sayılabilecek durumdaydı. İstanbul’da fiyatlar genel olarak hafif düşüşte Anadolu’da da hafif yükselişteydi. Ama esas sorun alım satım yapan olmamasıydı. Yani fiyat ne olursa olsun, alıcı yoktu evlere. Alım satımlar genelde ipotek veya borca karşılık takas ileydi. Elinde doları olan bir kişi, ocak ayında 1 ev alabiliyorsa, şu an 2 ev alabilir. Emlak piyasası neye döner bilmiyorum. Emlak balonu patladı sayılabilir, en azından dolar bazında ciddi ucuzladı. Öte yandan alıcı olmadığı için hala yatırım için cazip değil, haliyle fiyatları mevcut şekilde devam edebilir. Hatta ipotekli satışlar iyice coşabilir. Böyle olursa, konut fiyatlarından dolayı enflasyon nispeten düşük kalabilir (%30 civarı) Emlak fiyatları da yükselirse %50’nin yolu açılır.

DOLAR 100 LİRAYI NE ZAMAN VE NASIL GÖREBİLİR?

Hipotez 1: 2023’e kadar Tayyip başkan kalacak.

Hipotez 2: AKP politikasını olduğu gibi sürdürecek, geri adım atmayacak.

Hipotez 3: KGF kredilerinin ciddi bir oranı geri ödenemeyip bankacılık sistemini sarsacak.

Hipotez 4: Stagflasyon sorunu kısa vadede çözülemeyecek.

Hipotez 5: Merkez bankası yeterli faiz artırımı yapmayacak.

Hipotez 6: IMF kapısına gidilmeyecek (IMF’nin düzenlemelerini yapacak olsalar kendileri yaparlardı zaten)

Hipotez 7: Büyük İstanbul depremi gerçekleşebilir. (Umarım yanılırım)

Hipotez 8: 3 Mart 2024 Pazar günü Hilafet’in kaldırılışının 100. yıldönümünde hilafet’i geri getirme seçimi gerçekleşebilir. (ismi böyle olmaz tabi, “dini özgürlükler ve demokrasi seçimi” gibi bişiy olur olursa. Bunun detayına çok girmiycem ama 100TL’lik fiyatın %50’sini direk bu adım getirir)

NOT: dolar fiyatı arttıkça yüzdelik hareketler de büyür. Misal 3 liradan 3.30’a çıkarken 30 kuruş artarak %10 yükselmiştir ama 6 liradan 6.60’a çıkarken 60 kuruş yükselerek %10 yükselmiştir. Haliyle kuruş bazlı değil, yüzdelik bazlı hesaplama yapmaktayım. (Daha basit ifadeyle %100 artış, 1-2-3-4-5-6 diye artmaz. 1-2-4-8-16-32-64 diye artar.)

 

Veriler:

– Ocak 2018 dolar 3.70

– Ağustos 2018 dolar 6.75

– Geçen süre 8 ay.

– Artış oranı %80

 

Koşul 1: Her 8 ayda benzer artış görülürse sonuç

8 ay sonra Nisan 2019’da 1 dolar 12 TL (6,80 TL kur x %80 artış)

8 ay sonra Aralık 2019’da 1 dolar 23 TL (12 TL kur x %80 artış)

8 ay sonra Ağustos 2020’da 1 dolar 42 TL (23 TL kur x %80 artış)

8 ay sonra Nisan 2021’de 1 dolar 76 TL (42 TL kur x %80 artış)

8 ay sonra Aralık 2021’de 1 dolar 140 TL (76 TL kur x %80 artış)

 

Koşul Çoğaltmalar: Yukarıdaki gibi oranları, süre değiştirip bakarak daha sağlıklı sonuç alabilirsiniz.  Örneğin 3 aylıkda nolmuş, 5aylıkda nolmuş vs.. En sağlıklısı da yüzlerce belki binlerce bu tip sonucu alıp SPSS tipi programlarla yapmanız. Veya daha pratik gösterebilecek bir indicator kullanmanız. Yukarıdaki koşulda basitçe 8 aylık dilimde benzer artış görülürse diye gösterdim özet amaçlı.

 

Fibonacci Üst Limiti Bu Etap İçin 20 TL gösteriyor: 3.70’ten 6.75’e yükselişin devamı nereye kadar gider diye fibonacci’ye bakarsak, 19.80’de bu etap son buluyor. Yani şu anda birinci kademe radarda 100 TL yok, üst limit 19.80. İkinci etap radarda ise üst limit 90 TL civarı.

İvmelenme Etkisi: İşler böyle kötü gider ve prestij kaybı güvensizlik sorunları artarsa, ivmelenme de artabilir. Basit örnek vermek için, dolar 2 liradan 3.60’a çıkarken yine %80 yükselmişti. Ama bunu tam 40 ayda yapmıştı.

– 26 ağustos 2013 1 dolar 2 TL (doların 2 lirayı gördüğü ilk gün)

– 6 Ocak 2017 1 dolar 3.60 TL (Doların 3.60’yı gördüğü ilk tarih)

– Geçen süre: 40 ay

– Artış oranı: %80

Şimdi ise aynı artışı sadece 8 ayda yaptı. Yani 5 kat hızlandı. Bu ivmelenme geometrik artış oranıyla bu kadar kötü giderse 2019 yılı içinde, hatta hatta bu yıl içinde bile 1 dolar 100 lira olabilir. Doğrusal artışla da yukarıda belirttiğim gibi 2021 civarına denk geliyor. 

Çeşitli “acceleration indicator” kullanarak durumu test edebilirsiniz. (sonucu benle de paylaşırsanız sevinirim)

S-Curve ve Yavaşlama: Yukarıda bahsettiğim ivmelenme bir yerde son bulması gerekir. Soru bu ivmelenme ne zaman yavaşlayacak?

Örnek vermek gerekirse 1980 yılında dolar 100 Lira iken 2001 yılında 1milyon liraya çıktı. 21 yılda 10.000 kat artış gerçekleştirdi. 2001’den 2012’ye kadar 2 kat bile artmadı.

Şimdi yine o eski günlere dönüşün başında gibiyiz. 2013 milad kabul edersek, henüz sadece 4 kat arttı. Yukarıda saydığım 6 hipotez geçerli kaldığı sürece, ivmelenme alanı içinde yukarı yönlü harekete devam ederiz.

Bu hareketin durması / yavaşlaması için de Kemal Derviş reformları gibi yoğun bir dönüşüm sürecine ihtiyaç vardır. Ama AKP asla o yapısal dönüşümü yapacağını düşünmüyorum. Çünkü O dönüşüm, Kanal istanbul vs iptaline, 1-2 yıl civarı yeni ihale olmamasına ve işsizlik artışına neden olur. Yandaşlarını direk kaybedeceği için girmez bu topa. Özal gibi enflasyonu coşturan bir yönetim benimsemeye devam eder diye tahmin ediyorum.

Ufak Not: Evet maalesef yapısal reformlar yapılırsa şu andaki işsizlik 1-2 yıl boyunca daha da artar. (Çoğu kişinin Kemal Derviş’i sevmeme nedeni budur. Tedavi etmeye çalışan doktorun, acıyı ilk başta arttırması gibi bir etkisi olmuştur.) Ama bu 1-2 yıl içinde enflasyon dizginlenir. Takip eden yıllarda işsizlik de düşüşe geçer. Disiplinli çalışmayla 3-5 yıl içinde herkesin işi olmaya başlar, büyüme sağlıklı hal alır. Eğer yapılmazsa işsizlik yatay kalır asla %4 gibi ideal rakamlara düşemez. Ayrıca gelir dağılımındaki adaletsizlik uçar gider.

Ayrıca bu eğri, daha önceki yazılarımda bahsettiğim “ekonomik mevsimler“in bir parçası.

 

DOLAR 100 LİRAYI NE ZAMAN VE NASIL GÖREBİLİR ÖZET:

Ülke yönetiminin bu şekilde devam etmesi halinde, 2023 seçimlerine kadar 1 doların 100 TL olmasını beklemek yanlış olmaz. İvmelenme etkisine bağlı olarak daha erken de gerçekleşebilir.

Pozisyonun son tarihi Mart 2024 (Hilafet seçimi beklediğim tarih)

Etki oranları yukarıdaki hipotezlere göre şöyle fiyatlıyorum:

1.’den 6. Hipoteze kadar olaylar 15TL – 30TL arasına taşır (ülkenin gidişatıyla ilgili hipotezler)

7. Hipotez (istanbul depremi) Yukarıdaki fiyatı kabaca 2’ye katlar.

8. Hipotez (hilafet seçimi) Yine yukarıdaki fiyatı 2’ye katlar.

7 ve 8 birlikte olursa, fiyat 4’e katlanmış olur.

NOT: Yukarıdaki 8 hipotezden bir veya bir kaçı tahmin ettiğim gibi gitmezse, sonuç değişir. Misal Merkez bankası bugün çıkıp faizleri 1.000 puan arttırıyorum derse, dolar 3 lirayı bile görebilir. Tahminim siyasi baskı sebebiyle böyle bir şey yapamayacağı yönünde.

NOT 2: “Dolar yükselirse Tayyip gider” yanılgısına düşmeyin. Bu yükseliş seçimden önce olsa belki olurdu ama bir sonraki seçim teee 2023’te. 5 yıl sonra. O zamana kadar da, Tayyip kendi istifa etmezse, bildiğim kadarıyla onu başkanlıktan uzaklaştırma şansı yok. Hadi diyelim milyonda bir ihtimal oldu öyle bir şey, yine çok şey değişmez. Borç sabit kalcak, tayyip gitti diye o borç silinmeyecek. Uzun vadede faydası olur ama yapısal reformlar sonuç verene kadar yukarı yönlü hareket devam eder.

 

————-

Bu yazıyı, kopyala yapıştır ile kendi sitenize yüklemeniz telif hakkı ihlalidir. “Alıntı” yapmak, kaynak göstererek bir yazının belli kısmını alıp, onu kendi yorumunuzla sunmaktır, bu serbesttir. Kaynak gösterseniz bile, yazının büyük kısmını veya tamamını kopyalayıp sitenize koyup beleşçilik yapmak suçtur! (herşeyden önce google’a mesaj atıp telif ihlalini bildirince, ihlal şekline göre tüm adsense hesabınız dondurulabilir. Ayrıca telif ihlali tespit edilen websiteleri, google arama sonuçlarında konumu düşer)

—————

Bu kadar uzun yazıyı sonuna kadar okuduysanız teşekkürler. Umarım sade bir şekilde açıklayabilmişimdir.

Yazıyı arkadaşlarınızla paylaşırsanız sevinirim.

Takip için:

https://www.fullsepp.com/en/2/ozgur-cagdas

https://www.facebook.com/dunyabirmasaldir

https://www.instagram.com/ozgur_cagdas/

https://www.youtube.com/user/OzgurCagdas

https://www.twitter.com/Ozgur_Cagdas